Het ambitieniveau van het ontwerp van de Nationale Omgevingsvisie, kortweg NOVI, ligt te laag, zo vindt de VVM. De NOVI ontbeert een visie gericht op het maken van grote, meer fundamentele keuzes die nodig zijn voor een transformatie naar een duurzame toekomst. Het beleidsdocument is daarmee onvoldoende uitdagend en verleidend. Ook komt de integratie van verschillende beleidsterreinen, zoals ruimtelijke ordening, gezondheid en milieu, niet uit de verf: de NOVI is vooral een ruimtelijk plan. Daarnaast is ook de rol voor het Rijk zelf onduidelijk ingevuld.
De ambitie van de NOVI lijkt te zijn: behouden van de huidige kwaliteit en vervolgens de nieuwe dingen die ruimte vragen slim combineren. In plaats daarvan zou herstel het doel moeten zijn en waar mogelijk ook duurzame meerwaarde toevoegen. In dat geval is de opgave waar Nederland voor staat veel groter dan nu uit de NOVI spreekt. Het is in dat kader opvallend dat klimaatmitigatie, het nemen van maatregelen om de klimaatverandering tegen te gaan, als opgave bijna geheel ontbreekt. Behalve het voornemen om “over te gaan op een CO2-arme energievoorziening” gaat het in de NOVI vooral over adaptatie, het nemen van maatregelen om de ernst van onder meer periodes van heftige regenval en extreme hitte te verminderen.
Ook is de VVM kritisch over de te sterke ruimtelijk insteek van de NOVI, terwijl het milieu en onder meer gezondheid, inmiddels wel onderdeel zijn van de Omgevingswet. Het feit dat er een aparte milieuvisie bij het NOVI nodig is, roept in dit verband de vraag op wat het nut van het beleidsdocument is. De link met het milieubeleid hoort sterker te worden aangegeven. Het stoffenbeleid, de ruimtelijke samenhang hierin en de daaruit voortkomende beperkingen, komen in de NOVI onvoldoende uit de verf. Het zou in dit verband goed zijn als het bodem- en watersysteem, het landschap en gezondheid als ruimtelijk ordenende principes opgenomen worden.
Een goede stap in de NOVI is wel het werken met prioriteiten en afwegingsprincipes. Op detailniveau bevat de NOVI eveneens veel goede elementen. Verder waardeert de VVM het dat de gezonde en duurzame stedelijke en landelijke leefomgeving als een belangrijke maatschappelijke opgave in de visie is opgenomen. De gekozen insteek levert interessante kansen op voor gerichte en samenhangende investeringsagenda’s. Om hier handen en voeten aan te geven, moeten transformatieroutes worden ontwikkeld, gericht op het boeken van duurzaamheidswinst.
Bestuurlijk gezien is er bovendien nog wel enige lef nodig om op een ‘duurzame transformatie’-manier te gaan denken en te gaan werken. Wat dat betreft vreest de VVM dat de uitwerking van opgaven naar verschillende specifieke nota’s niet automatisch de noodzakelijke integraliteit waarborgt. Naast technologische innovaties vraagt deze transformatie vooral ook om sociale innovaties en een meer duurzame inrichting van het leefomgevingsbeleid. Het in samenhang meekoppelen van belangen vanuit verschillende beleidsdomeinen dient daarbij voorop te staan, óók in het opstellen van Omgevingsvisies en het opstellen en uitvoeren van Omgevingsplannen. Een duurzaamheidsambitie-gedreven kennisagenda en een gericht uitvoeringsprogramma zijn daarbij zeer essentieel, óók op provinciaal, regionaal en lokaal niveau. De NOVI is nu een soort droombeeld, maar het “hoe komen we daar” is onvoldoende uitgewerkt. De NOVI is, zo constateert de VVM veel te weinig integraal: er is een gebrekkige doorwerking van opgaven in andere opgaven.
Het mag duidelijk zijn dat de VVM een ambivalente houding heeft ten opzichte van de NOVI. Het is hard nodig dat gekomen wordt tot een meer gerichte langetermijnvisie op de toekomst van Nederland en op de benodigde transitiepaden naar een duurzame ontwikkeling van de leef-, woon- en werkomgeving. Van een relevante en krachtige NOVI mag worden verwacht dat het een duidelijke richting geeft aan een investeringsstrategie met keuzes ten dienste van een circulaire, slimme en gezonde economie, een ecologisch-verantwoord ingerichte leefomgeving en een gezonde en inclusieve samenleving. Helaas ontbreekt het hier vrijwel volledig aan, zo constateert de VVM.
